Michalina Gąsiorowska z domu Wydra, ps. „Asia”

Przed wojną pełniła służbę w jednej z żorskich Gromad Zuchowych (konkretna funkcja nie jest znana). W latach 1943 – 1945 łączniczka pomiędzy Inspektoratem Rybnickim AK, a narodowym oddziałem partyzanckim działającym w Brennej pod dowództwem mjr. Wasilija Stiepanowicza Anisimowa. Do jej obowiązków należało, między innymi, zbieranie wiadomości o ruchach wroga, przewożenie korespondencji, oraz innych konspiracyjnych „przesyłek”. Jako młoda osoba wykazywała się większą łatwością w skrytym poruszaniu się przez tereny okupowane, co miało nie lada znaczenie na tak trudnym konspiracyjnie terenie, jakim był wtedy Śląsk. Ponadto w latach 1940- 1945 w domu rodzinnym państwa Wydra ukrywali się ludzie poszukiwani przez Gestapo (łącznie 25 osób), w tym ciężko ranni żołnierze AK – Wiktor Trybusia, oraz Antoni Pawlica. Po wojnie wnioskowano o nadanie Krzyża Za Zasługi dla ZHP z Mieczami. Status wniosku nieznany.

Antoni Helmrich

Przedwojenny drużynowy VI Drużyny Harcerzy im. Ignacego Skorupki w Żorach. W sierpniu 1939 roku ochotniczo wstąpił do Oddziałów Samoobrony Obywatelskiej i brał udział w budowie fortyfikacji na terenie miasta. W dniu 01.09.1939 r. zgłosił się do kpt. Józefa Stranza z 23 PAL w Żorach, przy którym pełnił funkcję łącznika. Razem z pułkiem przeszedł szlak bojowy aż do Skawiny, skąd ewakuował się dalej samotnie. Po wojnie aktywny działacz Związku Zawodowego Górników oraz członek Komisji Historycznej przy Komendzie Hufca ZHP w Żorach.

Bolesław Kuś

Członek Oddziałów Samoobrony Obywatelskiej w sierpniu i wrześniu 1939 roku, powojenny zasłużony działacz społeczny. Przewodniczący Komitetu Miejskiego Stronnictwa Demokratycznego, Miejskiej Rady PRON, wiceprzewodniczący Miejskiej Rady Narodowej w Żorach i członek Komisji Historycznej przy Komendzie Hufca ZHP w Żorach.

Tadeusz Wyrobek, ps. „Kalmus”

Syn zasłużonego żorzanina  Adolfa Wyrobka – stolarza, współorganizatora Towarzystwa Śpiewaczego „Feniks”, trzykrotnego Powstańca Śląskiego oraz nauczyciela przedmiotów zawodowych w Zasadniczej Szkole Zawodowej. W latach 1933 – 1935 był członkiem Gromady Zuchowej „Wesołe Wilczki” (razem z m.in. Tadeuszem Szarowiczem), a od roku 1935 aż do wybuchu wojny II Drużyny Harcerzy im. Franciszka Żwirki. Drużynowym obu jednostek był phm. Jan Kret. Przyrzeczenie złożył w dniu 11.11.1935, otrzymując Krzyż Harcerski serii XV o numerze L.253. Poza harcerstwem działał w Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. W drugiej połowie sierpnia 1939 roku wstąpił do Oddziałów Samoobrony Obywatelskiej i pracował przy budowie fortyfikacji na terenie miasta oraz kopaniu rowów i schronów przeciwlotniczych. Następnie aż do ewakuacji miasta pełnił służbę w oddziale obrony przeciwlotniczej i w służbie patrolowej. Wraz z dh. Tadeuszem Szarowiczem obsadzał placówkę przy ulicy Baranowskiej. W dniu 01.09.1939 r. ok. godziny 10:00 wycofał się wraz z Wojskiem Polskim z miasta, gdzie powrócił po zakończeniu Kampanii Wrześniowej. W dniu 03.09.1939 r. Po całodziennym bombardowaniu pociągu ewakuacyjnego pod Mościcami uczestniczył w akcji udzielania pierwszej pomocy rannym oraz w naprawie zbombardowanego torowiska dla umożliwienia dalszej ewakuacji. To jeszcze nie koniec zasług druha Wyrobka, ale o tym, jak dorobił się stopnia kaprala oraz jaką wielką przysługę wyświadczył żorskiej bibliotece, dowiecie się państwo w osobnym poście o Tadeuszu Wyrobku i braciach Szarowicz.

Ryszard Jankowski

Do ZHP zapisał się wkrótce po utworzeniu Hufca Żory w 1933 roku. Początkowo przynależał do II Drużyny Harcerzy im. Franciszka Żwirki, aby w 1935 roku przenieść się do VI Kolejowej Drużyny Harcerskiej im. ks. Ignacego Skorupki. Jako jeden z wielu harcerzy żorskich brał udział w zlocie w Spale. W sierpniu i wrześniu 1939 roku brał udział w Oddziałach Samoobrony Obywatelskiej, między innymi fortyfikując miasto oraz budując fortyfikacje na „Żwace”. Wraz z kolegami na zmianę pełnił służbę obserwacyjną w ratuszu. Po ewakuacji miasta przedostał się z rodziną do Dębicy. Po powrocie do miasta planował zbiec na Węgry, lecz po licznych wpadkach i „uszczelnieniu” granicy w 1940 roku dalszych ucieczek zaniechano. W czasie okupacji pracował w Fabryce Sygnałów Kolejowych w Gotartowicach, gdzie kolportował podziemną gazetkę harcerską „Zew Wolności”, oraz organizował zbiórki pieniędzy dla rodzin osób aresztowanych przez okupanta. We wrześniu 1943 został wraz z wujem, u którego się ukrywał aresztowany przez Gestapo. Wuj został osadzony w Oświęcimiu, ciotkę z dziećmi w Karwinie a Ryszarda puszczono wolno z uwagi na jego pracę w fabryce. W latach 1943-1944 przekazywał paczki żywnościowe bratu Maksymilianowi osadzonemu w Majdanku, a następnie w Rogoźnicy (numery obozowe kolejno 1037 i 27748). Po wojnie był działaczem PTTK oraz założycielem koła zakładowego przy RYFAM’ie w Rybniku, gdzie przeprowadził ponad 660 wycieczek krajoznawczych.

Phm. Jan Kret, ps. „Wąż Morski”

Wstąpił do ZHP w 1920 roku do 21 Zagłębiowskiej Drużyny Harcerskiej w Maczkach jako 12-letni chłopiec, w której w ciągu 10 lat pełnił funkcje bibliotekarza, kronikarza i zastępowego oraz zdobył stopień ćwika. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego w Mysłowicach rozpoczął pracę jako nauczyciel w Pszczynie. W tym czasie założył również Drużynę Żeglarską im. Jana z Kolna. W 1931 roku ukończył kurs instruktorski w Górkach Wielkich koło Skoczowa i został mianowany podharcmistrzem. Po przeniesieniu do Palowic w 1932 roku ukończył kurs namiestników zuchowych w Nierodzimiu, którego komendantem był sam hm. Aleksander Kamiński. Od 1934 roku pracował w Szkole Powszechnej nr 1 w Żorach i był członkiem Komendy Hufca. W latach 1934-1939 brał udział w licznych obozach i zlotach, między innymi w 1935 roku w Spale, jako pionier-specjalista od budowy mostów po przeszkoleniu w jednostce wojskowej w Oświęcimiu. Ponadto przed wojną należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz Koła Przyjaciół Harcerstwa w Żorach, jako sekretarz. W przededniu wybuchu II Wojny Światowej pełnił dyżury Obrony Cywilnej na poddaszu Państwowego Gimnazjum im. Karola Miarki przy obsłudze telefonu polowego i zbieraniu meldunków. Złożył przysięgę na wierność gen. Sikorskiemu i do roku 1942 był członkiem Szarych Szeregów. Za m.in. niepodpisanie Volkslisty w dniu 12.06.1943 wraz z żoną i dwoma synami został wysiedlony z Żor i trafił do Polenlager Nr 85 we Frydlandzie koło Opola. Wskutek działań jego teścia został z rodziną zwolniony z obozu do tzw. Generalnego Gubernatorstwa, gdzie do zakończenia wojny mieszkali w Żembocinie koło Proszowic. Pracował  i działał w AK oraz Batalionach Chłopskich jako tłumacz z języka niemieckiego na polski. Po wojnie wrócił do Żor, gdzie m.in. w latach 1964 – 1976 pełnił funkcję prezesa Koła Przyjaciół Harcerstwa przy SP1. Od roku 1977 kawaler Orderu Odrodzenia Polski, a od 1984 Zasłużony dla miasta Żor.

Wyżej wymienieni harcerze, to tylko nieliczni, którzy mieli swój wkład w bój o wolność Kraju. Za tę walkę harcerze żorscy niejednokrotnie płacili własnym życiem, niejednokrotnie siłą wcieleni do armii niemieckiej. Szczególnie teraz warto wspomnieć choć kilku:

Adamczyk Jan – harcerz VIII Drużyny Skautowej im. Stanisława Żółkiewskiego. Zginął w Kampanii Wrześniowej.

Cieśla Franciszek – harcerz V Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego w Bziu Górnym. Zginął w armii niemieckiej.

Cipcer Franciszek – członek przedwojennej Komendy Hufca, zginął w Myślenicach w czasie łapanki.

Fraj Eryk – harcerz II Drużyny Harcerzy im. Franciszka Żwirki. Zginął w armii niemieckiej.

Goik Teodor – harcerz V Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego w Bziu Górnym. Zginął w armii niemieckiej.

Hamerlak Franciszek – nauczyciel, członek KPH w Żorach. Zginął w Majdanku dnia 22.01.1943 roku.

Klaczka Alojzy – harcerz V Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego w Bziu Górnym. Zginął w armii niemieckiej.

Madeja Lech – harcerz I Drużyny Harcerzy im. Karola Miarki w Żorach. Zginął w armii niemieckiej.

Nieszporek Jan – harcerz I Drużyny Harcerzy im. Karola Miarki w Żorach. Zginął w armii niemieckiej w 1944 roku.

Piechaczek Zygmunt – harcerz V Drużyny Harcerzy im.

Bolesława Chrobrego w Bziu Górnym. Zginął w armii niemieckiej.

Rzotki Alojzy – harcerz VII Drużyny Harcerskiej im. Adama Mickiewicza w Pawłowicach. Zginął w armii niemieckiej.

Skorupa Jan – drużynowy X Drużyny Harcerzy im. Władysława Orkana w Roju. Zginął w Oświęcimiu.

Skrzypek Wilhelm – zastępowy w II Drużynie Harcerzy im.

Franciszka Żwirki w Żorach. Lotnik 307 Dywizjonu

Myśliwskiego Nocnego. Zginął śmiercią lotnika w czasie Bitwy o Anglię dnia 27.10.1941 roku.

Urbanek Herbert – VIII Drużyny Skautowej im. Stanisława Żółkiewskiego. Zginął w armii niemieckiej.

Zieliński Feliks – Kapelan Hufca Harcerzy w Żorach.

Aresztowany wiosną 1940 roku przebywał w obozach zagłady w Dachau i Gusen, gdzie zmarł z wycieńczenia dnia 13.12.1940 roku.

Zdziebło Alfons – harcerz VII Drużyny Harcerskiej im. Adama Mickiewicza w Pawłowicach. Zginął w armii niemieckiej.

Żertka Karol – drużynowy XI Drużyny Harcerzy im. księcia Józefa Poniatowskiego w Strumieniu. Członek SZP i ZWZ-AK.

Łącznik w siatce wywiadowczej „August”. Zginął w Oświęcimiu dnia 29.02.1944 roku.

Oraz…

Nieszporek Alojzy – ostatni przedwojenny Komendant Hufca Harcerzy w Żorach w latach 1938-1939. Nauczyciel. Odmówił uczenia w niemieckiej szkole. Pracował fizycznie w fabryce Sygnałów Kolejowych w Gotartowicach. Odmówił podpisania

Volkslisty, za co został siłą wcielony do armii niemieckiej w 1944 roku. Zmarł 28.03.1945 roku w Norwegii. Miejsce pochówku nieznane.

Cześć Ich Pamięci!

Zdjęcia dzięki uprzejmości Mieszkańców Żor. 

Autor tekstu: pwd. Jakub Warzecha 

Korekta: sam. Hanna Kozik